Kıbrıs Meselesinde Yeni Diplomatlar ve Güncel Gelişmeler

Son dönemde, bazı Türk Cumhuriyetleri’nin Güney Kıbrıs Rum Yönetimi (GKRY) ile büyükelçi atamaları da Tatar tarafından dikkatle izleniyor. Bu adımların büyük ölçüde AB baskısıyla gerçekleştirildiği düşünülüyor. Tatar, bu diplomatik jestleri sembolik olarak görüyor ve “AB zorladı, kendi çıkarları doğrultusunda hareket ettiler” diye ekliyor.

“Burada esas olan, KKTC’nin fiili durumu ve iradesidir. Uluslararası tanınma önemli değil, devletimiz fiilî olarak var olmaya devam edecektir.”

Tatar’ın Stratejisi: Gerçekçilik mi, İtaat mi?

Tatar’ın liderliği, bazı çevrelerce “Ankara’nın uzantısı” olarak değerlendirilse de, onun politikası hem Türkiye’nin ulusal güvenlik kaygılarını gözetmek hem de Kıbrıs Türk halkının eşitlik ve tanınma taleplerini dengelemeye çalışmak olarak görülüyor. Bu bağlamda, “egemen eşitlik” talebini somut bir devlet kurma iradesiyle bütünleştirmeye uğraşıyor.

Ancak, bu yaklaşım, uluslararası meşruiyet ve çözüm perspektifi açısından ciddi tıkanıklıklar barındırıyor. BM kararları ve AB’nin tutumu değişmediği sürece, iki devletli çözüm hayata geçmekten uzak kalmaya devam edecek. Bu nedenle, Tatar’ın politikası kısa vadede içsel güç birliği sağlasa da, uzun vadede çözüm üretmekte zorluklar yaşayabilir.

Rum Tarafının Tutumu: Tek Yol Federasyon

Nikos Hristodulidis liderliğindeki Rum yönetimi, BM kararlarındaki “iki toplumlu, iki bölgeli federasyon” modelinden başka herhangi bir seçeneği resmi olarak reddediyor. Onlara göre, Kıbrıs Cumhuriyeti, uluslararası toplum tarafından tanınan ve AB üyesi bir devlet olarak, tek egemenlikli yapısını korumalıdır.

Ancak, tarihsel ve sosyolojik açıdan bakıldığında, bu tutum eleştiriliyor. 1960 Kıbrıs Cumhuriyeti’nin iki toplumun ortaklığına dayandığı ve sadece üç yıl sonra çöktüğü, ardından 1963’te Türklerin yönetimden dışlandığı ve 1974’te gerçekleştirilen müdahale sonucu Ada’nın fiilen ikiye bölündüğü gerçeği göz önüne alındığında, Rumların statü muhafazakâr tutumu sürdürülebilir görünmüyor.

Rum tarafı, federasyonu sadece Kıbrıs Cumhuriyeti sınırları içinde, üniter bir devlet yapısı olarak hayal ediyor. Dönüşümlü başkanlık, veto hakkı ve eşit temsil gibi temel unsurlar ise ya reddediliyor ya da “göstermelik” olarak görülüyor.

Crans-Montana ve Sonuçları

2017 yılındaki Crans-Montana görüşmeleri, Kıbrıs sorununun çözümünde belki de son fırsat olarak görülüyordu. BM’nin Guterres’in liderliğinde organize ettiği bu toplantı, uzun yıllar süren müzakerelerin ve umutların suya düştüğü, bir anlamda federasyon hayalinin sona erdiği yer olarak kabul ediliyor.

Söz konusu görüşmelerde, Türk tarafı yönetim, güç paylaşımı ve toprak konularında önemli tavizler verirken, temel kırılma noktası “güvenlik ve garantiler” başlığıydı. Rumlar ise siyasi eşitliği ve dönüşümlü başkanlığı kabul etmemiş ve toplantıyı terk ederek süreci sona erdirmişti. Bu gelişmeler, Türkiye ve KKTC’nin “iki devletli çözüm” politikasını güçlendirmiş ve federasyonun artık gerçekçi olmadığını göstermiştir.

CTP Lideri Erhürman’ın Alternatif Çözüm Yaklaşımı

Çok sayıda analist ve politika uzmanı, yaklaşan seçimlere hazırlanan CHP kökenli Tufan Erhürman’ın, çözüm odaklı, ancak daha gerçekçi bir model üzerinde durduğunu belirtiyor. Erhürman’a göre, mevcut iki devletli çözüm, uluslararası hukuka ve BM kararlarına uygun değil, aynı zamanda bölgesel ve garantörlük politikalarını da zayıflatıyor.

O, önerdiği yeni modelin, Annan Planı’nda örneği görülen, iki eşit kurucu devlete dayalı, yetkilerin büyük ölçüde bu devletlerde olduğu ve merkezi federal yapının sınırlı yetkilere sahip olduğu “gevşek federasyon” olduğunu belirtiyor. Bu model, hem Türkiye’nin garantörlük statüsünü koruyor hem de Kıbrıs Türklerinin siyasi katılımını güvence altına alıyor.

Siyasi Eşitlik ve Müzakere Koşulları

Erhürman, müzakere masasına dönüşün ön koşulunun, siyasi eşitlik olduğunu vurguluyor. Ona göre, Rum tarafı uzun süredir müzakereleri kendi lehine şekillendirmiş ve Kıbrıs Türklerini yalnızca “toplum” düzeyinde muhatap olarak kabul etmiştir. Bu nedenle, masaya oturmadan önce “siyasi eşitliği” kesinlikle kabul ettiklerini ve dönüşümlü başkanlık gibi temel ilkeleri müzakere etmeyeceklerini net biçimde ifade ediyor.

“Masaya oturmak için, Rum tarafı önce bizim siyasi eşitliği kabul ettiğimizi onaylamalıdır. Bu noktadan sonra, dönüşümlü başkanlık ve veto hakkı gibi temel ilkeler üzerinde tartışmaya açık olacağız.”

Bu yaklaşım, Rum tarafı tarafından “KKTC’nin meşrulaştırılması” çabası olarak algılanmakta ve dönüşümlü başkanlık talepleri Rum toplumunda ciddi karşılık bulmamaktadır.

Türkiye ile İş Birliği ve Garantörlük Anlayışı

Tufan Erhürman’a göre, Türkiye’nin garantörlük rolü, ulusal güvenlik ve bölgesel enerji politikaları açısından vazgeçilmezdir. Ancak, bu ilişkinin karşılıklı saygı ve ortak strateji temelinde yürütülmesi gerektiğine inanıyor. Ona göre, “Türkiye, sadece KKTC’nin arkasında değil, sürecin aktif bir aktörü ve merkezi olmalı”.

“Bizim irademizi kimse göz ardı edemez. Türkiye ile ilişkilerimizde, karşılıklı saygı ve ortak çıkarlar temel olmalı.”

Rum Kamuoyu ve Sürdürülebilir Statü Arayışları

Erhürman, Rum tarafındaki “tek devlet” tutumunun sürdürülebilir olmadığını savunuyor. Enerji kaynakları ve güvenlik politikalarındaki gelişmeler, Rumların bu statüye devam etmenin artık imkân dışı olduğunu gösteriyor. “Eğer bir Rum olsaydım, 30 yıl sonra adanın nasıl bir yapıya bürüneceğini ciddi şekilde sorgulardım. Sürekli diken üstünde yaşanması, sürdürülebilir olmayan bir durum.”

Çözümün, bölgesel iş birliği ve ekonomik kalkınma ile toplumsal istikrarı sağlayacak bir yol olduğunu belirtiyor.

Özersay ve “İş Birliği Modeli” Önerisi

Önceki Dışişleri Bakanı Kudret Özersay ise, çözümün sağlanabilmesi için “iş birliği modeli” öneriyor. Bu modele göre, siyasi statü tartışmalarına girmeden, enerji, sağlık, ulaşım ve çevre gibi temel sektörlerde teknik düzeyde iş birliği yapılabilir. Bu sayede, taraflar arasındaki karşılıklı bağımlılık artırılarak, diplomatik normalleşme ve barış ortamı teşvik edilebilir.

“Önce iş birliği, sonra çözüm” yaklaşımı, bölgesel aktörlerle ilişkilerde yeni imkanlar yaratabilir. Bu model, özellikle Türkiye ve Yunanistan arasında, hatta bölgesel entegrasyonlar açısından önemli bir adım olarak görülüyor.

Ancak, Rum tarafında bu tür bir iş birliği endişeyle karşılanıyor. Çünkü, statü tartışmalarının ve fiili kabulün bu tür girişimlerle zayıflayacağı kaygısı mevcut. Bu nedenle, karşılıklı güvensizlik ve statü korkusu, teknik iş birliği projelerinin önünde engel teşkil ediyor.

Denktaş ve Olgun’un Statü ve Eşitlik Vurguları

• Serdar Denktaş: “Tartıştık, çok uzun zamandır aynı konuları konuşuyoruz. Yeni bir şey söyleyemem.”
• Ergün Olgun: “En temel mesele statü eşitsizliği. Cenevre’de önerilen ön müzakereler, Rumların egemen eşitliği kabul etmemesiyle sonuçlandı. Tarafların eşit statüde muhatap olması şart.”

Olgun’a göre, gerçek anlamda bir çözüm ancak statü eşitliği temelinde şekillenir, aksi takdirde sürdürülebilir bir barış mümkün değildir.

Bugün ve Yarının Çözüm Masası

Şu anda, Kıbrıs’ta çözüm masası kurulduğunda neyin görüşüleceği belli değil. Türk tarafı yalnızca “iki devletli çözüm” önerisini masaya getirirken, Rum tarafı ise sadece federasyon modelini kabul ediyor. Bu durumda, ortak bir zemin henüz oluşmamış durumda.

Bu karmaşık ortamda BM Temsilcisi Holguín Cuéllar’ın görevi oldukça zor olacak. Ancak, esas mesele, tarafların birbirini eşit ve meşru muhatap kabul edip etmeyeceği ve bu temelde müzakere yürütülüp yürütülemeyeceği olacaktır. Muhataplık ilişkisi kurulmadan, ne çözüm ne de müzakere mümkün görünmüyor.